گفتمانی پیرامون وندیداد که بخش ناگسستنی از دین زرتشتی است: «قوانینی بر ضد دیوان»

گفتمانی پیرامون وندیداد که بخش ناگسستنی از دین زرتشتی است: «قوانینی بر ضد دیوان» در بیشتر ادیان، متون مقدس، خارج از چهارچوب زماناند و در واقع تغییر ناپذیرند، همچنین ماهیت یک متن مقدس در سطحی بسیار روحانی و در لایههای پیچیدهای از معنویت و با گذر از آن عوالم نوشته شده است. چنین میتوان فرض کرد که تغییر در متون سپند دین که مبتنی بر دانش روحانی است، توسط استادان معنوی و یا منجیان دین در گذشته شکل گرفته است، گفتنی است که دین صرفا مجموعهای از نوشتهها و حقایق علمی و آکادمیک نیست که بتوان از نظر تجربی و متناسب با دست آوردهای تجربی، با دانش امروز، آن را محک زد و انتظار تغییر آن با ایدههای جدید را داشت. جوهره و ذات یک متن مقدس دینی در کلیت آن نهفته است و با الهام و شهود کامل نازل شده است؛ بنابراین هرگونه تغییر در آن عواقب طولانی و غیر قابل پیش بینی در پی خواهد داشت هرچند ناخواسته و غیرعمد باشد و تنها دستاورد آن ترویج بی ایمانی و زیر سوال بردن شایستهها و بایسته های دین است. این موضوع را باید به خاطر سپرد که انسانها تغییرات را برای ارتباطات خود با دنیای کنونی میخواهند و این تغییرات پیرامون دیدگاه فلسفی در درونمایهی دین با موضوع تقدس دینی تداخل دارد؛ چرا که مقدس بودن به واسطهی ذات (قدسی) خود دارای اهمیت است و این تقدس کلیت دین را در بر میگیرد. برخی از مشاهدات عینی: 1) متونی مانند وندیداد که «مانترهروانی» و یا گفته های سپند مینوی هستند توسط حکیمان و بزرگان دین ما در گذشته نگاشته شدهاند و باید تمامیت آنها را با دیدگاهی کلی نگاه کرد تا اثربخش باشند.(کلی نگری در متن مقدس وندیداد از شروط اثربخشی آن است.) وندیداد(وی َدئِ َو دا َت) یا «قانون ضد دیو» مجموعهای از قوانین دینی برای مقابله با اهریمن و نیروهای شیطانی است که برخی از محققان و پژوهشگران آن را با کتاب «لاویان» یهودیان مقایسه میکنند.(کتاب شریعت دین یهود که در کوه سینا بر پیامبر بنیاسراییل نازل شد.) وندیداد در طول اجرای آیین خود به طور کامل تلاوت میشود و به عنوان سپری محافظ برای تمامی افراد نیک و صالح بر روی زمین عمل میکند، بنابراین به هیچ وجه نمیتوان از متن آن کاست چراکه ممکن است قدرت مینوی خود (که در ذات کلام مانتره) نهفته است را از دست بدهد. 2) در دنیا ترجمههای فراوانی از متون و نیایش های ما وجود دارد، هرچند بسیاری از آنها توسط مترجمین چیره دست و برخی فلاسفه ترجمه شده اند، اما این امر که هر ترجمهای امکان خطا داشته باشد بسیار زیاد است به خصوص آن که متون اصلی دین ما معمولا بیشتر از هزار سال عمر دارند؛ بنابر این در هر یک از این ترجمه ها محدودیت های خاصی را مشاهده میکنیم، به عنوان مثال بسیاری نیایش سپند «یتااهو» را ترجمه کردهاند و این نماز دارای هجا(بخش)هایی در دستور زبان است که توجه به آنها در ترجمه بسیار حائز اهمیت میباشد. از این روی من همیشه معتقد بودهام که پیش از تلاوت نیایش ها باید واژه به واژه آنها را احساس نمود و درک کرد چرا که تاثیر واقعی این نیایش ها در آوای مینوی آن .ها نهفته است و به شخص کمک میکند تا درکی فراتر از این دنیا پیدا کند 3) به عنوان مثال وندیداد نسکی است که امروزه از آن برای مراسم های مینوی بزرگی چون نیرنگ دین استفاده میشود، با کوتاه کردن بندهای وندیداد و نخواندن بخش هایی از آن عملا آیین هایی چون یسنهخوانی و یا ویسپرد که در ریشه به یکدیگر متصل میباشند تحت شعاع قرار میگیرند و تمامی این آداب و سنت های زرتشتی که در یک قالب بزرگتر مانند نیرنگدین تعبیه میشوند بیاثر خواهند شد. پس باید دانست که نخواندن وندیداد؛ زیر سوال بردن شرع(سنتهای) دین است و .تاثیرات منفی فراوانی بر آیین ها، اعتقادات و دینورزی مردمان دارد 4) شک زیادی مبنی بر این که متون نیایشی ما چون وندیداد مقدس قدمتی بیش از یک هزار سال دارند نیست، همچنین بخشهایی نیز مانند گاتها توسط شخص پیامبر گفته شده و به او نازل گردیده؛ همانطور که میدانیم بخشهای دیگر از کتب 1

مقدس ما نیز توسط حکیمان و موبدان والامقام در زمانی که پیامبر میزیسته(مانند پوریوتکیشان) و یا زمانی نزدیک به دوران آن وخوشور گردآوری و نگارش شده است؛ پس با چنین پیشورز دینی، ما اجازهی تغییر متون و نسک های مقدس .دینی را با این بهانه که متناسب با محدودهی زمان کنونی و دوران مدرن باشند نداریم 5) بیش از یک قرن پیش فیلسوف و زبان شناس پارسی خورشید رستمجی کاما که بنیانگذار موسسهی شرقی کاما که به زبان گجراتی نوشته شده به مخاطبان هشدار دادند که )Jarthoshi Abhyaas / 18G6 CE( نیزمیباشد در مجلهی اگر ترجمهی اوستای مقدس به درستی انجام نشود و متن آنها برای ما قابل درک نباشد، ما نباید متون اصلی و مقدس خود را سرزنش کنیم حتی اگر آن ترجمه ها با استانداردهای امروزی بشر تقابل داشته باشد، همچنین این درست نیست که از خواندن این متون صرف نظر کرد و از آنها گذشت، این یک حقیقت غیرقابل انکار است و ما حق پاک کردن صورت مسئله را نداریم حتی اگر آنها را بیفایده ببنیم. این همانند آن است که یک معادلهی پیچیدهی ریاضی که برای هیچ ریاضیدانی در دنیا قابل درک نیست را صرفا با این توجیح که نمیتوان آن را حل کرد به طور کل پاک کرده و نادیده !بگیریم 6) وندیداد یک متن سپند(مقدس) باستانی است و تنها نسکی است که در تلاطم و فراز و نشیب پر تنش تاریخ چندهزارسالهی دینی مااز بدنهی ۲۱ نسک پاک اوستا به طور کامل به ما رسیده و از تاریخ جان سالم به در برده است؛ که این نیز خود نشانهای دیگر از اهمیت آن محسوب میشود. موبدان بزرگ دین در گذشته با تکرار مداوم و سینه به سینه آن را از َبر کردند تا به دست ما برسانند، ما نیز مانند آنها وظیفه داریم (به عنوان یک زرتشتی) تمامی کوشش و تلاشمان را .در راه حفظ و نگهداری آن انجام دهیم 7) در نسک وندیداد از گناهان و مجازاتهایی متقابل برای آنها گفته شده است،مثلا شلاق زدن به عنوان یک عامل بازدارنده برای برخی از گناهان در ترجمهها ذکر شده است، این درحالی است که در زبان اصلی اوستایی دربارهی دورکردن موجودات مضر( ْخروسفر) از روستاها و یا احکامی چون شلاق زدن صحبت نمیکند اما اشاراتی به برخی از کفارهی گناهان دارد. این، امروزه باید برای انسان ها قابل درک باشد که در تمامی جوامع و مطابق با قوانین کشورها برای رفتارهای غیرمتعارف(گناهان) مجازاتی در نظر میگیرند، با این که در عصر کنونی روش این مجازات متفاوت .است اما اصل این موضوع بر پایهی مجازات مدنی همچنان باقی است در وندیداد همچنین از میان بردن مارهای سمی و مارمولکها و مورچه و موریانههایی که نیش میزنند و برای انسان خطر افرین هستند را توصیه میکند، باید در نظر داشت که این موارد برای محافظ از انسان، بر مبنای خردورزی گذشتگان مطرح شده است، پس باید قدردان حکمت اجدادمان باشیم حتی اگر در دورهی کنونی این احکام قابل اجرا نمیباشد. همچنین باید در نظر داشت که اکنون نیز اگر خانهی شما توسط مورچههای آتشین و یا زنبورهای سرخ آلوده شده باشد، برای خلاصی از شر آنها نیز اقدام میکنید و تا نابودی کامل آنها از خانه دور میشوید.(پس برخی از موضوعات مطرح شده در این کتاب سپند به گونهای دیگر در عصر حاضر برای بشر امروزی نیز صدق میکند.) توضیحی پیرامون چند فرگرد(فصل/آیه) از وندیداد: ْف َر َگرد سوم: «در این فرگرد پیرامون مواد و آلایندههایی سخن میگوید که زمین را آلوده میسازند، همچین در مقابل از چیزهایی سخن میگوید که شادی را بر روی زمین به ارمغان میآورد، در علوم امروزی این دقیقا آن چیزی است که ما به اسم اکولوژی میشناسیم.» برای مثال، برخی دولت ها مانند دولت کشور کانادا قانونی را وضع کردند پیرامون دفن اجساد، که مردگان را نباید در کفن پیچید و یا در تابوت هایی با پارچه ها و چیدمانهای عجیب گذاشت و تنها باید در تابوت های چوبی ساده بگذارند. دلیل این امر آن است که بدن انسان در هنگام فساد و زمانی که که در حال متلاشی شدن است مواد سمی را پس میدهد که پارچه و یا تابوت ها میتوانند آنها را بیشتر حفظ کنند و به مرور به خاک پس دهند و این مواد مسموم میتواند توسط آب های زیرزمینی دوباره وارد چرخش تغذیهی انسان شود. بنابراین، به سادگی میتوان دریافت که نیاکان ما در دوران باستان 2

و بر مبنای دین برای چه چیزی دفن کردن اجساد را در زمین نادرست دانسته اند. همچنین، ما زرتشتیان زمین را در نیایشهای خود میستاییم و نمازهایی نیز برای ستایش به آن اختصاص میدهیم. از سوی دیگر زمین(خاک) برای ما عنصر مقدس است و حفاظت از آن حکمی دینی و شرعی است. این دیدگاه دقیقا همان نگرش فعالان محیطزیست در سراسر دنیاست که در جهان برای ترویج آن بسیار میکوشند، ناگفته نماند که بخشی از بومیان قارهی امریکا نیز از دیدگاه فرهنگ و مذهبی خود به نگرش زرتشتیان نزدیک اند. این فرگرد از وندیداد برای انسان امروزی از روزنهی احترام به محیط زیست بسیار مهم است، چرا که انسان مدرنیته برای تخریب و آلوده کردن زمین و آبهای روان تمام تلاش خود را کرده است. فرگرد چهارم: «این فرگرد به اهمیت و ارزش سوگندها، قراردادها و وعده ها و مسئولیت های شرعی و اجتماعی یک خانواده در قبال یکدیگر و جامعه میپردازد و اشاراتی به کارهای خیرخواهانه دارد و در مقابل به مجازات و کیفر اشخاصی که این قوانین را نقض میکنند دارد.» در وندیداد فرگرد چهارم بخش ۴۴ پیرامون وظایف یک بهدین برای یاری رسانی به دیگران میگوید و توصیه میکند اگر همدین تو به دنبال گزینش همسر باشد و یا نیاز به شغل دارد و یا دست یاری به سوی تو دراز کرده تا در دانش دینی او را کمک کنی، این وظیفهی شخص است تا هر آنچه در توان دارد را در اختیارش بگذارد، پس وندیداد سرشار از پندها و اندرزهاییست که در ارتقا کیفت زندگی شخص تاثیر بسزایی دارد و این نکته به خودی خود بسیار مهم است. ما در این فرگرد ارزشهای اخلاقی بسیار مهمی پیرامون مسئولیت پذیری، عهد و پیمان و حفظ جایگاه دین میان خانواده و... یاد میگیریم و عواقب و جزای رعایت نکردن آنها و بیاعتنایی آنها را نیز در بندهای این فرگرد میبینیم. فرگرد ۵، ۶، ۷، ۸ و ۹: به تفسیر کثیفی های پیرامون ما و آلودگیهایی که خاک و مواد مرده(نسو) دارند میپردازد. بار دیگر باید به خاطر داشت که درک این دیدگاه که تشریفات مذهبی نه تنها از نظر مینوی بسیار مهم است بلکه از دیدگاه جسمی و زمینی نیز حائز اهمیت است؛ همیچنین گفتنی است که بُعد مینوی دارای دو وجه روحی برای آدمی است و اشخاص با پیروی کردن از این آیین ها و یا انکار آنها از میان نیکی و بدی انتخاب میکنند. بنابراین، این قسمت از اوستای پاک به شما کمک میکند تا با دید کلی و به صورت یکپارچه تمامی اوستا را درک کرده و پیوندی ناگسستنی میان بخش ها را دریابیم. علاوه بر آن ایدهی خیر و شر، راست و دروغ، پاکیزگی و آلودگی، خوشبختی و بدبختی و تمامی دیدگاههای دنیوی که در دو بعد مقابل هم قرار میگیرند بخشی از اندیشهی اصیل دو بن انگاری زرتشتی است که به انسان راه را نشان میدهد و تمیز را برای او قائل میشود. گفتنی است که در فرگرد هشتم، پیرامون آیین «ب َر ْشنوم» نیز سخن به میان میآورد که البته این آیین ممکن است در سایر کشور ها چون آمریکا انجام نشود چرا که موبدان آنجا معمولا مناسک دینی پیشرفته را انجام نمیدهند و نیازی به برشنوم نمیبینند، با این حال این سنت در هند پیش از اجرای مناسک دینی مهم توسط دستوران و موبدان انجام شده و آن را ارج مینهند. همچنین در همین فرگرد میان بخش های ۸۱ تا ۹۶ دستورالعملهایی را پیرامون تصفیهی انواع آتشها ارائه میدهد که موجب خشنودی اورمزد پاک است. این دستورالعمل ها در سده و ۱۹ میلادی در هند مورد توجه ویژه ای قرار گرفت و آتش «انجمن آتش ورهرام» در نوساری؛ «مودی آتش ورهرام» در سورات و انجمن «آتش ورهرام وادیا» در بمبئی را تقدیس کرده و آنها برای ابد در ذهن ها ماندگار شدند. 3

فرگرد سیزده و چهارده: این دو فرگرد اختصاص دارد به جایگاه اهورایی سگ و سمور(سگآبی)؛ امروزه اهمیت سگ برای تمامی انسانها در سراسر دنیا و از دیرباز در بین زرتشتیان به خوبی شناخته شده است؛ اما کمتر کسی از جایگاه سگ آبی مطلع است، در زمان های قدیم سگ آبی جزو حیوانات بسیار سودمند برای انسان ها بوده، چرا که با ایجاد سدها در آبراههها باعث ایجاد استخرهای طبیعی میشده و با این کار در آبیاری مزارع بسیار به کشاورزان یاری میرسانده. سگ و سمور به عنوان موجدات خوب اهورایی در دین ما شناخته میشوند و جزیی از اسطورههای اجتماعی-مذهبی ما نیز هستند، پس پاسداری از آنها بسیار مهم است. فرگرد پانزدهم: این فرگرد به تعهدات و وظایف پدران، پدرخواندگی، فرزندان و کودکانی که خارج از تعهد ازدواج به دنیا آمدند و گناهانی که پیرامون سقط جنین است سر و کار دارد که این مباحث مطمعنا دغدغه هایی برای بشر امروزی است و در تمام کشورها حتی کشورهای سکولار در این حوزه قوانینی وجود دارد. فرگرد شانزدهم: دوران قاعدگی(دشتازنی). اعتقادات مذهبی ما تعریف بسیار روشن و واضحی دربارهی آلودگی ها و روش های مقابله با آنها ارائه میکند. هرگونه مایعی که از بدن شخص، چه مرد و چه زن به صورت مداوم خارج شود، در جایگاه دین زرتشتی آلودگی محسوب میشود. از این روی، ما زمانی که در این موقعیت قرار داریم به هیچ وسیلهی دینی دست نمیزنیم، در مراسم مذهبی شرکت نمیکنیم و به هیچ آتشکده و یا مکان سپندی نمیرویم. گفتنی است تمامی ادیان چون یهودیان، مسیحیان ارتودوکس و حتی مسلمانان نیز قوانین مشابهی در این زمینه دارند. فرگرد هفدهم: این بخش به توضیح و مراقبت از مو و ناخنها اختصاص دارد که امروزه عملا در دوران مدرن، ما مناسب با پیشرفت علم از آن قواعد پیروی میکنیم، به طور مثل هیچ کس مو یا ناخنهای خود را بر روی میز شام کوتاه نمیکند چراکه میدانیم آلودگی های بیولوژیکی دارد، در عین حال از روزنهی دین نیز موها و ناخنها و هرچیزی که از بدن کاسته(کنده) شود، نسوج، ناپاک و نجس است. فرگرد هجدهم: ما در این فرگرد مابین بخشهای ۱۵، ۲۳و ۲۹ موضوعات مختلفی را میبینیم، به طور مثال دربارهی روحانیان نالایق در دین و یا اهمیت وجایگاه خروس در دین و یا به تعریف و توضیح برخی گناهان اشاره دارد. جایگاه خروسی که میخواند در دین زرتشتی بسیار والا و مهم است چراکه به عنوان یار و یاور سروش ایزد بر روی زمین میباشد. همچنین هدیه دادن و بخشیدن مرغ و خروس به انسان درستکار و صالح عملی شایسته دانسته شده. خروسی که در بامداد میخواند انسانها را از خواب بلند کرده و بانگ او هشداری است برای همه تا در آن روز کار و کوشش کنند و در راه خدمت به انسانیت گام بردارند( یاداوری یکی از مهمترین ایزدان«سروش» که انسان را در این راه یاری میکند.) در مقابل نیروی شر و دیو تنبلی که «بوشیانسپا» نام دارد تلاش میکند تا انسان را به خواب عمیقتری فرو ببرد و او را از این راه باز دارد. بنابراین خروس نمادی است برای بیداری و انجام کردار نیک در طول روز؛ همچنین خروس به عنوان یک پرندهی مقدس میان زرتشتیان دیده میشود، به صورتی که وقتی یک خروس در یک خانهی زرتشتی میمیرد، آن را در ِسدره میپیچند و با افتخار به خاک میسپارند. علاوه بر این در همان فرگرد از ویژگی های روحانی خوب در دین زرتشتی میگوید و توضیح میدهد که یک موبد چه وظایفی دارد، به طور مثال مهمترین وظیفهی آن آگاهی کامل از دین و داشتن علوم دینی و دانستن آداب مذهبی و مهارت 4

در اجرای آنهاست و همواره باید در پیش گرفتن یک زندگی خوب، همراه با پرهیزگاری و کمک به همکیشان خود را در پیش گیرد، تا بتواند راه ورود به جایگاه والای گروثمان و بهشت مینوی را کسب کند. )استخراج اصول و پایههای دینی از این آیات و این بخش از اوستا بسیار ضروری است.( نتیجهگیری: در انتها، میخواهم اضافه کنم که موبدان باید عملکرد مینوی کتاب مقدس اوستا را دریابند و بدون آنکه روح راستین و تاریخ حقیقی این کتاب سپند را نفهمیدند، آن را انکار و تخریب نکنند. در زبان انگلیسی َمثلی وجود دارد که میگوید: «دانش اندک برای آدمی بسیار خطرناک است، یا عمیقا از آن سرچشمه بنوشید و یا هرگز آن را مزه نکنید.» این وظیفهی هر زرتشتی دینداری است که بر دین خود استوار و محکم بماند، او باید همیشه سخنان پیامبر خود را به خاطر بسپارد که رو به اهریمن و قوای شر، زمانی که آنها در تلاش بودند تا اشوزرتشت را بفریبند، با حقارت میگفت: Noit hey apastavaane vanghuhim daenaam maazdayasnim noit astachia noit ushtaanemcha noit baodhascha vi urvisyaat. ترجمه: «تا زمانی که جان در بدن دارم و نفس میکشم، هرگز از دین خوب مزداپرستی روی بر نمیگردانم؛ حتی اگر استخوان های تنم از هم جدا شوند.» (این بخش به تفصیل در فصل نوزدهم از کتاب مقدس وندیداد آمده است؛ همیچنین میتوانید در نسک ارزشمند زرتشت نامه در فصل ۷ نیز بیشتر مطالعه کنید.) (مجله هفتگی جام جمشید در تاریخ ماه روز و دی ماه ۱۳۸۹ شاهنشاهی برابر ۲۴ می ماه سال ۲۰۲۰ میلادی. نویسنده: دستور اندیشمند زرتشتیان دکتر فیروزمهرجی کوتوال.)